Μια ιστορία που σε παλαιότερες εποχές θα φαινόταν αδύνατη. Για τέσσερα χρόνια, ο ηθοποιός και κωμικός Βολοντίμιρ Ζελένσκι διασκέδαζε το τηλεοπτικό κοινό στην Ουκρανία με τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στην κωμική σειρά Servant of the People. Ο Ζελένσκι υποδύθηκε έναν δάσκαλο που εξοργισμένος από τη χρόνια διαφθορά της χώρας του, διεκδικεί με επιτυχία την προεδρία. Το 2019, ο Ζελένσκι έκανε τη μυθοπλασία αληθινή όταν διεκδίκησε τις πραγματικές προεδρικές εκλογές της Ουκρανίας και τις κέρδισε.
Στην προεκλογική εκστρατεία, ο Ζελένσκι δεσμεύτηκε να καθαρίσει το σύστημα της Ουκρανίας που κυριαρχείται από ολιγάρχες. Και τάχτηκε εναντίον πολιτικών όπως ο πλούσιος Πέτρο Ποροσένκο που έκρυψε τα περιουσιακά του στοιχεία σε offshore. Το μήνυμα λειτούργησε. Ο Ζελένσκι κέρδισε το 73% των ψήφων και μέχρι πρότινος καθόταν σε ένα υπόσκαφο γραφείο στο Κίεβο, διακοσμημένο με επιχρυσωμένες οροφές από γυψομάρμαρο.
Τα έγγραφα Pandora, που διέρρευσαν το περασμένο φθινόπωρο στη Διεθνή Κοινοπραξία Ερευνητικών Δημοσιογράφων (ICIJ) και κοινοποιήθηκαν στον Guardian ως μέρος μιας παγκόσμιας έρευνας, ωστόσο, υποδηλώνουν ότι ο Ζελένσκι είναι μάλλον παρόμοιος με τους προκατόχους του.
Τα έγγραφα που διέρρευσαν υποδηλώνουν ότι είχε -ή έχει- ένα μερίδιο που δεν είχε αποκαλυφθεί προηγουμένως σε μια offshore, το οποίο φαίνεται ότι είχε μεταβιβάσει κρυφά σε έναν φίλο του εβδομάδες πριν κερδίσει τις εκλογές.
Τα αρχεία αποκαλύπτουν ότι ο Ζελένσκι συμμετείχε σε ένα εκτεταμένο δίκτυο offshore, με συνιδιοκτήτες τους μακροχρόνιους φίλους του και τηλεοπτικούς συνεργάτες του.
Όλα συνδέονται με την πατρίδα του Ζελένσκι στη νότια Ουκρανία. Αφού κέρδισε την εξουσία, ο Ζελένσκι έφερε αυτούς τους στενούς συμμάχους του στην κυβέρνηση. Ένας συνεργάτης του, ο Μπακάνοφ έγινε επικεφαλής της υπηρεσίας ασφαλείας SBU της Ουκρανίας. Έναν άλλο, τον Σέριφ, τον έκανε πρώτο βοηθό του. Ένα άλλο μέλος αυτής της δεμένης ομάδας, ο Γιακόβλεφ, είναι σκηνοθέτης και παραγωγός του καναλιού Kvartal 95.
Ο Ζελένσκι είχε ισχυριστεί ότι αυτοί οι διορισμοί αφορούσαν την προσωπική εμπιστοσύνη. «Έχω μερικούς ανθρώπους που εργάζονται μαζί μου και είναι φίλοι μου για μεγάλο χρονικό διάστημα… Δεν έχουν καμία σχέση με τις επιχειρήσεις ή τον προϋπολογισμό», είπε στον Guardian το 20.
Μία μυστική συναλλαγή
Πριν γίνει πρόεδρος, ο Ζελένσκι είχε δηλώσει ορισμένα από τα ιδιωτικά του περιουσιακά στοιχεία. Μεταξύ αυτων, αυτοκίνητα, ακίνητα και τρεις από τις συνιδιοκτήτες offshore εταιρείες. Μία από αυτές, το Film Heritage, την κατείχε από κοινού με τη σύζυγό του, Olena, πρώην συγγραφέα του Kvartal 95, και είναι εγγεγραμμένη στο Μπελίζ.
Αλλά τα έγγραφα της Pandora δείχνουν περαιτέρω υπεράκτια περιουσιακά στοιχεία που ο Ζελένσκι φαίνεται να μην έχει αποκαλύψει. Η Film Heritage είχε μερίδιο 25% στην Davegra, μια κυπριακή εταιρεία χαρτοφυλακίου. Η Davegra με τη σειρά της κατέχει τη Maltex Multicapital Corp, μια άγνωστη στο παρελθόν οντότητα εγγεγραμμένη στον φορολογικό παράδεισο των Βρετανικών Παρθένων Νήσων (BVI). Ο Ζελένσκι και οι συνεργάτες του κατείχαν μερίδιο 25% στη Maltex.
Στις 13 Μαρτίου 2019, δύο εβδομάδες πριν από τον πρώτο γύρο ψηφοφορίας στις εκλογές στην Ουκρανία, ο Ζελένσκι έδωσε το μερίδιό του στο τρίμηνο στη Maltex στον Σέριφ, σύμφωνα με έγγραφα. Δεν είναι σαφές εάν ο Σέριφ πλήρωσε τον Ζελένσκι. Ο Μπακάνοφ ήταν μάρτυρας αυτής της μυστικής μεταφοράς και υπέγραψε τα έγγραφα offshore.
Περίπου έξι εβδομάδες αργότερα, μετά τη συντριπτική νίκη του Ζελένσκι, ένας δικηγόρος που ενεργούσε για την ομάδα Kvartal 95 υπέγραψε ένα άλλο έγγραφο. Όριζε ότι η Maltex θα συνέχιζε να καταβάλλει μερίσματα στην κινηματογραφική κληρονομιά του Ζελένσκι, παρόλο που δεν κατείχε πλέον κανένα μερίδιο στην εταιρεία. Τα κύρια έσοδά της προέρχονται από τη δραστηριότητα στην Ουκρανία, τη Ρωσία και τη Λευκορωσία, σύμφωνα με ένα προφίλ πελατών της Maltex.
Τα έγγραφα Pandora δεν αναφέρουν εάν καταβλήθηκαν ποτέ μερίσματα ή το μέγεθός τους. Ούτε αποκαλύπτουν πόσες πληρωμές μπορεί να έχουν γίνει. Η σύζυγος του Ζελένσκι, Ολένα, είναι πλέον η δηλωμένη δικαιούχος της Film Heritage, πράγμα που σημαίνει ότι τυχόν πληρωμές από το 2019 θα είχαν εισρεύσει σε αυτήν.
Το βασικό έγγραφο – με ημερομηνία 24 Απριλίου 2019 – λέει ότι η Maltex κατέχει μετοχές σε εταιρείες που παράγουν και διανέμουν τηλεοπτικές ταινίες. Ένας λόγος για τη δημιουργία της Maltex ήταν η «φορολογικά αποδοτική συσσώρευση επιχειρηματικών κερδών».
«Μιλώντας ειλικρινά, δεν είμαι έτοιμος να σου απαντήσω. Μπορεί να είμαι ιδιοκτήτης [της Maltex]», είπε ο Σέριφ, στο Οργανωμένο Έργο Αναφοράς Οργανωμένου Εγκλήματος και Διαφθοράς (OCCRP). Είπε ότι προσπαθούσε να αποδεσμευτεί από τα υπεράκτια συμφέροντά του, αλλά είπε ότι αυτή ήταν μια αργή και δύσκολη διαδικασία.
Η αποκάλυψη του Maltex είναι ντροπιαστική για τον Ζελένσκι, δεδομένης της υπόσχεσής του να πατάξει όσους διατηρούν offshore.
Ο Ζελένσκι το φθινόπωρο δήλωνε ότι ο απώτερος στόχος του ως πρόεδρος ήταν να καταστρέψει «την παραδοσιακή ολιγαρχική τάξη» και να την αντικαταστήσει με ένα «δικαιότερο σύστημα». Οι επικριτές, ωστόσο, έλεγαν ότι ο Ζελένσκι απέτυχε να μεταρρυθμίσει το κράτος και υιοθέτησε τους ίδιους σκιώδεις τρόπους με τους προκατόχους του. Οι ελεγκτές της ΕΕ προειδοποίησαν τον περασμένο μήνα ότι η «μεγάλη διαφθορά και η σύλληψη του κράτους» παραμένουν ευρέως διαδεδομένες στην Ουκρανία.
Από τότε που μπήκε στην πολιτική, ο Ζελένσκι διακατέχεται από ισχυρισμούς ότι βρίσκεται υπό την επιρροή του Ιγκόρ Κολομίσκι, ενός δισεκατομμυριούχου του οποίου το τηλεοπτικό κανάλι προέβαλε την εκπομπή του Ζελένσκι. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, οι αντίπαλοι του Ζελένσκι ισχυρίστηκαν ότι 41 εκατομμύρια δολάρια από μετοχές της Κολομίσκι βρήκαν τον δρόμο τους μεταξύ 2012 και 2016 σε υπεράκτιες εταιρείες που ανήκαν στον Ζελένσκι και τον κύκλο του, συμπεριλαμβανομένης της Film Heritage.
Ρωσική σύνδεση
Τα έγγραφα της Pandora δείχνουν ότι τουλάχιστον ορισμένες από τις λεπτομέρειες στο σχέδιο που ισχυρίζεται το κόμμα της αντιπολίτευσης ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Δείχνουν ότι μέρος του δικτύου Kvartal 95 διαχειριζόταν με τη βοήθεια της Fidelity Corporate Services, μιας υπεράκτιας εταιρείας συμβούλων και μιας από τις 14 εταιρείες των οποίων τα έγγραφα αποτελούν τη διαρροή. Τα αρχεία δείχνουν ότι ο Ζελένσκι και οι επιχειρηματικοί εταίροι του χρησιμοποιούσαν εταιρείες με έδρα το BVI, το Μπελίζ και την Κύπρο.
Τα περιουσιακά στοιχεία που κατέχονται μέσω αυτών των υπεράκτιων εταιρειών είναι μεγάλου εύρους και περιλαμβάνουν ακίνητα μέχρι και στο Λονδίνο.
Εν τω μεταξύ, η εταιρεία BVI κατέχει ένα πολυτελές διαμέρισμα σε μια βικτοριανή έπαυλη στο Artillery Row, στο Westminster. Τα ακίνητα αποκτήθηκαν την εποχή που η εκπομπή του Ζελένσκι μετατράπηκε σε ταινία μεγάλου μήκους και ανατέθηκε εκ νέου για δεύτερη σειρά. Δεν είναι σαφές εάν τα τρία διαμερίσματα εκχωρούνται ή χρησιμοποιούνται σε περιστασιακή βάση. Τα διαχειρίζεται μια ρωσική εταιρεία που αυτοχαρακτηρίζεται ως «ατομική υπηρεσία για πελάτες υψηλού επιπέδου».
Οι προφανείς επιχειρηματικές συνδέσεις του Ζελένσκι με τη Ρωσία μέσω Maltex είναι πιθανό να αποδειχθούν αμφιλεγόμενες. Ο Ποροσένκο αντιμετώπισε κριτική για την ιδιοκτησία ενός εργοστασίου σοκολάτας στη Ρωσία σε μια εποχή που η Ουκρανία έδινε πόλεμο κατά των ρωσικών στρατευμάτων και των πληρεξουσίων τους μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από το Κρεμλίνο το 2014.