Σε «πυρετό» βρίσκεται από χθες, η Ευρωπαϊκή Ένωση, με το κλείσιμο του Nord Stream 1 για δέκα ημέρες, για λόγους συντήρησης, να δημιουργεί εφιαλτικά σενάρια υπό τον κίνδυνο η Ρωσία να κλείσει οριστικά τη βαλβίδα φυσικού αερίου του αγωγού που αποτελεί γέφυρα με το ρωσικό αέριο.
Οι ηγέτες της ΕΕ προετοιμάζονται για μια κρίση στον εφοδιασμό φυσικού αέριου που θα μπορούσε να «παγώσει» ολόκληρους τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας, τη στιγμή που αυξάνονται οι φόβοι ότι ο Πούτιν θα κλείσει οριστικά τη στρόφιγγα.
Παρά το γεγονός ότι η χθεσινή διακοπή του Nord Stream ήταν προγραμματισμένη στο πλαίσιο εργασιών συντήρησης και δοκιμών, αρκετοί αναλυτές και αξιωματούχοι ανησυχούν ότι η ρωσική Gazprom, η οποία έχει ήδη διακόψει ή περιορίσει την παροχή φυσικού αερίου σε 12 χώρες της ΕΕ, θα μπορούσε να επιλέξει να μην ενεργοποιήσει εκ νέου τον αγωγό μετά το πέρας του 10ημέρου, δηλαδή τις 21 Ιουλίου.
Μία τέτοια κίνηση θα βύθιζε την Ευρώπη σε περαιτέρω ενεργειακή κρίση, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Γερμανίας, η οποία, από χθες έχει κάθε λόγο να «πονοκεφαλιάζει» για ένα σενάριο «πολιτικού εφιάλτη», όπως το χαρακτήρισε ο αντικαγκελάριος και υπουργός Οικονομίας της χώρας, Robert Habeck.
Τα βλέμματα «καρφωμένα» στον Nord Stream
Οι επίσημες φωνές αγωνίας, ωστόσο, δεν περιορίζονται μόνο στο γερμανικό έδαφος, αφού αρκετοί αναλυτές υποστηρίζουν πως είναι αρκετά πιθανό η Ρωσία να μην ανοίξει ξανά τον αγωγό, βρίσκοντας δικαιολογίες για να τον κρατήσει κλειστό μετά από τη 10ήμερη διακοπή.
«Και τι θα γίνει μετά; Τι θα επακολουθήσει;», αναρωτήθηκε ο Ed Cox, επικεφαλής του παγκόσμιου υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), με τον Alexander Gabuev, ανώτερο συνεργάτη του Carnegie Endowment for International Peace να χαρακτηρίζει το σενάριο «πολύ πιθανό», υποστηρίζοντας ότι η πλήρης διακοπή της παροχής φυσικού αερίου στην Ευρώπη είναι βασικό εργαλείο στο οπλοστάσιο του Πούτιν για να διχάσει την Ευρώπη ενόψει του χειμώνα, όταν οι επιπτώσεις από την έλλειψη φυσικού αερίου θα γίνουν ακόμα πιο αισθητές. «Το φυσικό αέριο είναι προφανώς το μεγάλο χαρτί που έχει το Κρεμλίνο», πρόσθεσε ο Gabuev.
Από την πλευρά του, ο υπουργός Οικονομικών της Γαλλίας, Bruno Le Maire, εξέφρασε την ίδια ανησυχία λέγοντας ότι η πλήρης διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη είναι «η πιο πιθανή επιλογή» και ότι οι χώρες πρέπει «να προετοιμαστούν από τώρα».
Το σχέδιο πριν τη μέρα «της κρίσης»
Στις 20 Ιουλίου, αξιωματούχοι της ΕΕ στις Βρυξέλλες θα δημοσιεύσουν ένα σχέδιο ετοιμότητας που θα προσπαθήσει να διασφαλίσει ότι οι χώρες έχουν αρκετό φυσικό αέριο για να περάσουν τον χειμώνα. Σύμφωνα με το Politico, οι λεπτομέρειες του σχεδίου είναι μέχρι στιγμής ασαφείς.
«Η κατάσταση είναι σαφώς σοβαρή και πρέπει να είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι για κάθε ενδεχόμενο», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τη Δευτέρα. Άλλες επιλογές που εξετάζονται περιλαμβάνουν προγράμματα διάσωσης για ενεργειακές εταιρείες, κράτη που αναλαμβάνουν τον έλεγχο των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και τη διανομή φυσικού αερίου για τη βιομηχανία.
Η κατάσταση συναγερμού στο Παρίσι και το Βερολίνο απέχει πολύ από την σαφώς πιο αισιόδοξη προ μηνών εκτίμηση στις Βρυξέλλες, όταν ανώτατα στελέχη ανακοίνωναν συντονισμένη απομάκρυνση από το ρωσικό φυσικό αέριο και στόχο μείωσης της εξάρτησης φέτος κατά τα δύο τρίτα.
«Δεν είναι εύκολο, αλλά είναι εφικτό», δήλωσε τότε ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Frans Timmermans.
Η ΕΕ έχει ήδη χάσει αυτόν τον υψηλό στόχο, αφού στις 16 Ιουνίου είχε ήδη εισαγάγει περισσότερο ρωσικό αέριο από ό,τι είχε προβλέψει για το έτος. Αυτό συμβαίνει ακόμη και αν ληφθεί υπόψη ότι η Μόσχα σταμάτησε τον εφοδιασμό σε ορισμένες χώρες της ΕΕ και επιβράδυνε τις παραδόσεις σε άλλες.
Ο πανικός ξέσπασε για λίγο τη Δευτέρα καθώς η ιταλική Eni, μια μεγάλη ενεργειακή εταιρεία, δήλωσε ότι οι παραδόσεις της από την Gazprom μειώθηκαν από 32 εκατομμύρια κυβικά μέτρα την ημέρα σε 21 εκατομμύρια.
Ωστόσο, η μειωμένη παροχή συνδέθηκε με το κλείσιμο του Nord Stream και όχι, όπως κάποιοι πίστευαν, με μια πρόσθετη περικοπή των ρωσικών ροών μέσω άλλων αγωγών που διασχίζουν την Ουκρανία ή μέσω του αγωγού Turkstream, που διέρχεται από τη Βουλγαρία.
Οι ευρωπαϊκές επιλογές
Εάν η Μόσχα δεν επανεκκινήσει τον Nord Stream, οι επιλογές της Ευρώπης να αποκτήσει εναλλακτική προμήθεια φυσικού αερίου είναι περιορισμένες.
Νωρίτερα φέτος, το θαλάσσιο υγροποιημένο φυσικό αέριο που καταφτάνει στην ΕΕ, κυρίως από τις ΗΠΑ, έφθασε σε επίπεδα ρεκόρ. Αλλά η έκρηξη και η διακοπή λειτουργίας του Ιουνίου σε μια βασική εξαγωγική εγκατάσταση του Τέξας έθεσε σε κίνδυνο τα σχέδια της Ε.Ε. να στηριχθεί στους Αμερικανούς, τουλάχιστον για το υπόλοιπο του έτους.
«Είμαστε σε μια κατάσταση όπου υπάρχουν όρια για το πόσες άλλες πηγές φυσικού αερίου μπορεί να έχει η Ευρώπη και υπάρχουν όρια στο τι μπορεί να κάνει το LNG«, δήλωσε ο Tom Marzec-Manser, επικεφαλής ανάλυσης αερίου για να προσθέσει πως «είμαστε σχεδόν πάνω από αυτά τα όρια».
Το φυσικό αέριο με αγωγούς από περιφερειακούς γείτονες όπως το Αζερμπαϊτζάν και η Νορβηγία έχει αυξηθεί και αυτόν τον μήνα το Όσλο ενέκρινε αύξηση της παραγωγής για να στηρίξει τις εξαγωγές. Αλλά η νορβηγική κυβέρνηση προειδοποίησε ότι «οι εταιρείες σήμερα παράγουν στο μέγιστο επίπεδό τους ή πολύ κοντά σε αυτό».
Η Ολλανδία ανακοίνωσε ότι κατάφερε να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας κατά ένα τρίτο ήδη μέχρι στιγμής φέτος, επιτρέποντας επιπλέον φυσικό αέριο να μεταφερθεί εκ νέου σε γείτονες. Ωστόσο, ο Ολλανδός υπουργός Κλίματος, Rob Jetten προειδοποίησε ότι η αύξηση της παραγωγής του Γκρόνινγκεν, του μεγαλύτερου πεδίου στην Ευρώπη, θα ήταν «έσχατη λύση».
Ο Fatih Birol, διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, είχε περιγράψει περιέγραψε την κατάσταση ωμά, λέγοντας: «Είτε οι κυβερνήσεις είτε οι επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας θα πρέπει να μεριμνήσουν ώστε να μειώσουν την ενέργεια στους καταναλωτές, ή να το κάνουμε μόνοι μας, πατώντας το κουμπί ενεργειακής απόδοσης».
Αξίζει πάντως να σημειωθεί πως, σύμφωνα με σχετική ανάλυση του Bruegel, οι χώρες της ΕΕ θα χρειαστεί να μειώσουν τη ζήτηση κατά 15% τους επόμενους 10 μήνες αν η Ρωσία διακόψει κάθε παροχή φυσικού αερίου. Στα κράτη της Βαλτικής και στη Φινλανδία, οι κυβερνήσεις μπορεί να χρειαστεί να κάνουν μειώσεις έως και 54%.
Το σχέδιο έκτακτης ανάγκης
Μέχρι στιγμής, τουλάχιστον 10 χώρες της ΕΕ βρίσκονται στο πρώτο στάδιο «έγκαιρης προειδοποίησης» των σχεδίων έκτακτης ανάγκης, το οποίο οι Βρυξέλλες απαιτούν από τα κράτη-μέλη να διαθέτουν από το 2017 .
Εξαρτημένη σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο, η Γερμανία είναι η μόνη χώρα που έχει ξεκινήσει το δεύτερο στάδιο. Η ενεργοποίηση του τρίτου σταδίου θα επιτρέψει στο Βερολίνο να παρέμβει στην αγορά και να γίνει ο εθνικός συντονιστής ενεργειακού εφοδιασμού, καθορίζοντας ποιοι τομείς θα αποκοπούν πρώτοι.
Ωστόσο, πολλοί φοβούνται ένα σενάριο «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», στο οποίο κάθε χώρα θα διατηρεί το φυσικό αέριο εντός των συνόρων της.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενθαρρύνει τις χώρες να συνάψουν εθελοντικές διασυνοριακές «συμφωνίες αλληλεγγύης» για να μοιράζονται το φυσικό αέριο σε περιόδους ανάγκης.
Ωστόσο, μόνο έξι τέτοιες συμφωνίες έχουν συναφθεί μέχρι στιγμής και «μπορεί να μην είναι αρκετά ισχυρές» , όπως είπε η Tagliapietra, αφού «αυτές οι διμερείς συμφωνίες δεν έχουν μηχανισμό επιβολής».