Την ημέρα που ξεκίνησαν οι ρωσικές επιθέσεις στην Ουκρανία, ο Βασίλ Μποντνάρ, Πρέσβης της Ουκρανίας στην Άγκυρα, αναφέρθηκε στη Σύμβαση για τα Στενά του Μοντρέ σε δήλωσή του στα μέσα ενημέρωσης.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσε επίσης ότι η Τουρκία θα εφαρμόσει τη Σύμβαση για τα Στενά του Μοντρέ με όλα της τα άρθρα σε αυτή την κρίσιμη διαδικασία, σε ζωντανή μετάδοση το βράδυ της Παρασκευής στο NTV.
Τονίζοντας ότι το αν υπάρχει πόλεμος ή όχι απαιτεί νομικό ορισμό, ο Τσαβούσογλου είπε: «Αυτή τη στιγμή, ο όρος πόλεμος δεν χρησιμοποιείται στα έγγραφα του ΟΗΕ και του ΝΑΤΟ, αλλά υπάρχει πόλεμος, όπως λέει ο λαός. Ως αποτέλεσμα, θα εφαρμοστεί η Συμφωνία του Μοντρέ με όλα τα άρθρα της σε αυτή την κρίσιμη διαδικασία», όπως είπε.
Όλες αυτές οι εξελίξεις έκαναν τα βλέμματα να στραφούν στη Σύμβαση του Μοντρέ, που υπογράφηκε το 1936, η οποία ρυθμίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Τουρκίας στα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων.
Στη σύμβαση υπάρχουν διαφορετικές πρακτικές για τη διέλευση πολεμικών πλοίων από τα Στενά, ανάλογα με την κατάσταση, ειρήνη, πόλεμος και πόλεμος κατά της Τουρκίας.
Εμπόλεμη κατάσταση όπου η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος
Σε περίπτωση πολέμου στον οποίο δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος, η Τουρκία επιτρέπει σε πολεμικά πλοία ουδέτερων κρατών να περάσουν από τα Στενά σύμφωνα με τις συνθήκες εν καιρώ ειρήνης. Ωστόσο, η Τουρκία μπορεί να απαγορεύσει στα πολεμικά πλοία των εμπόλεμων κρατών να χρησιμοποιούν τα Στενά, με ορισμένες εξαιρέσεις.
Σύμφωνα με την πρώτη από αυτές τις εξαιρέσεις, πολεμικά πλοία των εμπόλεμων χωρών μπορούν να περάσουν από τα Στενά για να επιστρέψουν στα λιμάνια τα οποία έχουν εγκαταλείψει, δηλαδή τα λιμάνια ελλιμενισμού τους. Ωστόσο, στα πολεμικά πλοία που ανήκουν σε εμπόλεμα κράτη απαγορεύεται κάθε προσπάθεια κατάληψης, ελέγχου δικαιωμάτων ή άλλων εχθρικών ενεργειών στα Στενά.
Σε άλλη εξαίρεση, τα πολεμικά πλοία των χωρών που συμμετέχουν στα μέτρα αυτά μπορούν να περάσουν από τα Στενά προκειμένου να διασφαλιστεί η εφαρμογή των αναγκαστικών μέτρων που θα ληφθούν στο πλαίσιο της Σύμβασης του ΟΗΕ.
Επιπλέον, σε περίπτωση συμφωνίας βοήθειας που συνάπτεται, καταχωρείται, δημοσιεύεται και δεσμεύει την Τουρκία στο πλαίσιο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών, τα πολεμικά πλοία των κρατών που είναι συμβαλλόμενα μέρη αυτής της συμφωνίας μπορούν να χρησιμοποιούν τα Στενά, ακόμη και αν είναι μέρη του πολέμου, προκειμένου να βοηθήσει μια χώρα που δέχεται επίθεση.
Λαμβάνοντας υπόψη την κατάσταση των εμπορικών πλοίων, όταν η Τουρκία δεν συμμετέχει στην επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία, τα εμπορικά πλοία οποιασδήποτε χώρας μπορεί να συνεχίσουν να διέρχονται ελεύθερα από τα Στενά.
Η Τουρκία ως μέρος του πολέμου, μπορεί να ενεργήσει όπως θέλει
Σύμφωνα με τη σύμβαση, η Τουρκία, εάν είναι συμβαλλόμενο μέρος σε οποιονδήποτε πόλεμο, έχει το δικαίωμα να ενεργήσει όπως θέλει σχετικά με τη διέλευση πολεμικών πλοίων από τα Στενά.
Όταν η Τουρκία αντιμετωπίζει τον κίνδυνο πολέμου εναντίον της, μπορεί να εφαρμόσει τις προϋποθέσεις που ισχύουν στην περίπτωση του να είναι μέρος στον πόλεμο.
Ωστόσο, τα πολεμικά πλοία που έχουν περάσει από τα Στενά προτού η Τουρκία ενεργοποιήσει αυτό το δικαίωμα, μπορούν να περάσουν ξανά από τα Στενά για να επιστρέψουν στα λιμάνια ελλιμενισμού τους.
Αν και είναι στη διακριτική ευχέρεια της Τουρκίας εάν αυτή η απειλή έχει προκύψει ή όχι, όταν χρησιμοποιεί αυτή τη δυνατότητα, πρέπει να αναφέρει την κατάσταση στα κράτη μέλη του Μοντρέ και στη Γραμματεία του ΟΗΕ.
Ωστόσο, εάν το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών αποφασίσει με πλειοψηφία δύο τρίτων ότι αυτή η εκτίμηση της Τουρκίας δεν δικαιολογείται, και η πλειοψηφία των υπογραφόντων του Μοντρέ είναι αυτής της γνώμης, η Τουρκία πρέπει να εφαρμόσει τους όρους που προβλέπονται εν καιρώ ειρήνης.
Εν καιρώ ειρήνης
Σύμφωνα με το Μοντρέ, τα πολεμικά πλοία και τα βοηθητικά πλοία κρατών που δεν βρίσκονται παράκτια στη Μαύρη Θάλασσα σε καιρό ειρήνης έχουν το δικαίωμα να διέρχονται ελεύθερα από τα Στενά, υπό τον όρο ότι πληρούν τους όρους της σύμβασης.
Στην αρχή των προϋποθέσεων που καθορίζονται για τη μετάβαση στη σύμβαση, υπάρχουν περιορισμοί όπως η χωρητικότητα των πλοίων και η διάρκεια παραμονής τους στη Μαύρη Θάλασσα.
Η συνολική χωρητικότητα των πολεμικών πλοίων που θα περάσουν μέσα σε μια μέρα από τα τουρκικά στενά, είτε είναι παράκτια είτε όχι, δεν πρέπει να ξεπερνά τους 15 χιλιάδες τόνους.
Αν και δεν υπάρχει άρθρο σχετικά με τα αεροπλανοφόρα στη σύμβαση, αυτά τα πλοία δεν μπορούν να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα μέσω των Στενών καθώς υπερβαίνουν το ισχύον όριο χωρητικότητας λόγω της δομής τους.
Καταρχήν, τα ξένα υποβρύχια δεν μπορούν να εισέλθουν στα τουρκικά στενά. Οι παρόχθιες χώρες, από την άλλη, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα Στενά για να παραλάβουν τα υποβρύχια που έχουν παραγγείλει ή να τα στείλουν για επισκευή και επιστροφή.
Σύμφωνα με τη σύμβαση, τα πολεμικά πλοία που ανήκουν σε χώρες που δεν είναι παράκτιες στη Μαύρη Θάλασσα, για οποιονδήποτε λόγο, δεν μπορούν να παραμείνουν σε αυτή τη θάλασσα για περισσότερες από 21 ημέρες.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μοντρέ, τα εμπορικά πλοία μπορούν να διέρχονται ελεύθερα από τα Στενά ανεξάρτητα από το φορτίο τους.