Πάνω από 25.000 νεκροί είναι ο τραγικός απολογισμός του φονικού σεισμού σε νότια Τουρκία και βόρεια Συρία.
Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, χιλιάδες άνθρωποι έμειναν άστεγοι αναζητώντας τις οικογένειές τους ανάμεσα στα χαλάσματα.
Κάποιοι ανασύρθηκαν ζωντανοί κάτω από τα ερείπια, καταφέρνοντας να επιβιώσουν για μέρες ολόκληρες μετά τους δύο μεγάλους σεισμούς – μεγέθους 7,8 και 7,5 βαθμών της κλίμακας ρίχτερ.
Ένα μεγάλο «γιατί» αιωρείται πάνω από τα συντρίμμια. Γιατί τα κτίρια – ακόμα και νεόδμητα – έπεσαν σαν τραπουλόχαρτα και γιατί έπρεπε οι ζωές αθώων ανθρώπων να θυσιαστούν στον βωμό πρόχειρων και οικονομικών οικοδομικών σχεδίων;
Σύμφωνα με τις σύγχρονες τεχνικές κατασκευής τα κτίρια μπορούν να αντέξουν σεισμούς αυτού του μεγέθους. Και οι κανονισμοί μετά από προηγούμενους καταστροφικούς σεισμούς στην Τουρκία έπρεπε να διασφαλίσουν ότι τα κτίρια δε θα έπεφταν.
Αυτοψία που έκανε το BBC σε κτίρια που κατέρρευσαν μετά το χτύπημα του Εγκέλαδου, κατέδειξε ένα μεγάλο πρόβλημα στις κατασκευές στην Τουρκία.
Τα διαμερίσματα κατασκευάστηκαν πέρυσι. Μάλιστα υπάρχουν βίντεο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που τα διαφημίζουν ως κτίρια που «ολοκληρώθηκαν σύμφωνα με τους τελευταίους αντισεισμικούς κανονισμούς».
Όλα τα υλικά και η κατασκευή που χρησιμοποιήθηκαν ήταν «ποιότητας πρώτης κατηγορίας», ισχυρίζεται η διαφήμιση.
Η «πρόσφατη κατασκευή» σημαίνει ότι θα έπρεπε να είχαν κατασκευαστεί σύμφωνα με τα τελευταία πρότυπα, που επικαιροποιήθηκαν το 2018, τα οποία απαιτούν από τις κατασκευές σε σεισμογενείς περιοχές να χρησιμοποιούν υψηλής ποιότητας σκυρόδεμα ενισχυμένο με χαλύβδινες ράβδους. Οι κολώνες και οι δοκοί πρέπει να κατανέμονται για να απορροφούν αποτελεσματικά τις επιπτώσεις των σεισμών.
Φωτογραφίες δείχνουν ότι μια άλλη πρόσφατα χτισμένη πολυκατοικία στην πόλη-λιμάνι Ισκεντέρουν καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό. Η πλευρά και το πίσω μέρος του 16ώροφου κτιρίου κατέρρευσαν εντελώς, αφήνοντας μόνο ένα κομμάτι του μπλοκ όρθιο.
Υπάρχει μάλιστα βίντεο από την τελετή εγκαινίων του συγκροτήματος κατοικιών, το οποίο ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2019.
Στο βίντεο, ο Σερβέτ Ατλάς , ιδιοκτήτης της Ser-Al Construction, λέει: «Το έργο Guclu Bahce City είναι ιδιαίτερα ξεχωριστό σε σύγκριση με τα άλλα όσον αφορά την τοποθεσία και τις κατασκευαστικές του ιδιότητες».
Απαντώντας στο BBC, ο κ. Ατλάς είπε: «Μεταξύ των εκατοντάδων κτιρίων που έχω χτίσει στο Χατάι [τη νότια επαρχία που έχει πρωτεύουσα την Αντάκυα]. Δυστυχώς δύο τετράγωνα… έχουν καταρρεύσει».
Προσθέτει ότι ο σεισμός ήταν τόσο μεγάλης κλίμακας που σχεδόν κανένα κτίριο στην πόλη δεν έμεινε άθικτο. «Με οδύνη παρακολουθώ ορισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης να ψάχνουν για αποδιοπομπαίους τράγους», είπε.
Με τόσα πολλά κτίρια να έχουν καταρρεύσει σε ολόκληρη την πληγείσα περιοχή, πολλοί στην Τουρκία θέτουν ερωτήματα σχετικά με τη φύση των οικοδομικών κανονισμών.
Αν και οι σεισμοί ήταν ισχυροί, οι ειδικοί λένε ότι τα σωστά κατασκευασμένα κτίρια θα έπρεπε να παραμείνουν όρθια.
«Η ένταση αυτού του σεισμού ήταν βίαιη, αλλά όχι απαραίτητα αρκετή για να γκρεμίσει καλά κατασκευασμένα κτίρια», λέει ο καθηγητής Ντέιβιντ Αλεξάντερ, ειδικός στον σχεδιασμό και τη διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στο University College London.
Δεν εφαρμόζονται οι οικοδομικοί κανονισμοί
Οι κατασκευαστικοί κανονισμοί έχουν γίνει αυστηρότεροι μετά από προηγούμενες καταστροφές, συμπεριλαμβανομένου ενός σεισμού του 1999 γύρω από την πόλη Ιζμίτ, στα βορειοδυτικά της χώρας, στον οποίο έχασαν τη ζωή τους 17.000 άνθρωποι.
Ωστόσο, οι νόμοι, συμπεριλαμβανομένων των τελευταίων προτύπων που τέθηκαν το 2018, δεν εφαρμόστηκαν επαρκώς.
«Εν μέρει, το πρόβλημα είναι ότι υπάρχει πολύ μικρή μετασκευή των υφιστάμενων κτιρίων, αλλά υπάρχει επίσης πολύ μικρή επιβολή των προτύπων κατασκευής στις νέες κατασκευές», λέει ο καθηγητής Αλεξάντερ.
Ο ανταποκριτής του BBC στη Μέση Ανατολή, Τομ Μπέιτμαν, μίλησε με ανθρώπους στη πόλη των Αδάνων, οι οποίοι είπαν ότι ένα κτίριο που κατέρρευσε εκεί υπέστη ζημιές πριν από 25 χρόνια σε έναν άλλο σεισμό, αλλά έμεινε χωρίς καμία κατάλληλη μετασκευή.
Χώρες όπως η Ιαπωνία, όπου εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε πυκνοκατοικημένα πολυώροφα κτίρια παρά την ιστορία της χώρας με ισχυρούς σεισμούς, δείχνουν πώς οι οικοδομικοί κανονισμοί μπορούν να βοηθήσουν να διατηρηθούν οι άνθρωποι ασφαλείς σε καταστροφές.
Οι απαιτήσεις ασφάλειας κατασκευής ποικίλλουν ανάλογα με τη χρήση ενός κτιρίου και την εγγύτητά του σε περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο από σεισμούς: από απλή ενίσχυση έως τοποθέτηση ολόκληρης της δομής πάνω από ένα γιγαντιαίο αμορτισέρ για την απομόνωσή του από την κίνηση του εδάφους.
Γιατί η επιβολή των κανονισμών είναι τόσο αδύναμη;
Στην Τουρκία, ωστόσο, η κυβέρνηση έχει παράσχει περιοδικές «κατασκευαστικές αμνηστίες» – ουσιαστικά νομικές εξαιρέσεις για την καταβολή τέλους, για κατασκευές που πραγματοποιούνται χωρίς τα απαιτούμενα πιστοποιητικά ασφαλείας. Αυτά έχουν ψηφιστεί από τη δεκαετία του 1960 (με τελευταία το 2018).
Οι επικριτές προειδοποιούν εδώ και καιρό, ότι τέτοιες αμνηστίες κινδυνεύουν με καταστροφή σε περίπτωση μεγάλου σεισμού.
Έως και 75.000 κτίρια σε όλη την πληγείσα σεισμική ζώνη στη νότια Τουρκία έχουν λάβει «κατασκευαστικη αμνηστεια», σύμφωνα με τον Πελίν Πινάρ Γκιριτίογλου, επικεφαλής της Ένωσης Επιμελητηρίων Τουρκικών Μηχανικών και Αρχιτεκτόνων του Επιμελητηρίου Πολεοδόμων στην Κωνσταντινούπολη.
Λίγες ημέρες πριν από την τελευταία καταστροφή, τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι αναμένεται νέα νομοσχέδια για την έγκριση του κοινοβουλίου, το οποίο θα χορηγήσει περαιτέρω αμνηστία για τις πρόσφατες κατασκευαστικές εργασίες.
Ο γεωλόγος Σελάρ Σένγκορ δήλωσε νωρίτερα φέτος ότι η έγκριση τέτοιων αμνηστιών κατασκευής σε μια χώρα που μαστίζεται από ρήγματα ισοδυναμεί με «έγκλημα».
Μετά από έναν φονικό σεισμό που έπληξε τη δυτική επαρχία της Σμύρνης το 2020, μια έκθεση διαπίστωσε ότι 672.000 κτίρια στη Σμύρνη είχαν επωφεληθεί από την πιο πρόσφατη αμνηστία.
Η ίδια έκθεση ανέφερε ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Αστικοποίησης είπε ότι το 2018 περισσότερο από το 50% των κτιρίων στην Τουρκία – που ισοδυναμούν με σχεδόν 13 εκατομμύρια κτίρια – κατασκευάστηκαν κατά παράβαση των κανονισμών.
Ερωτηθείς για τα πρότυπα κατασκευής μετά τους πιο πρόσφατους σεισμούς, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Αστικοποίησης ανέφερε: «Κανένα κτίριο που κατασκευάστηκε από τη διοίκησή μας δεν έχει καταρρεύσει. Οι μελέτες εκτίμησης ζημιών συνεχίζονται με ταχείς ρυθμούς στο πεδίο».