Συντριπτικά δημοκράτες, αλλά και βαθιά δυσαρεστημένοι από τους θεσμούς οι ψηφοφόροι ● Τι κόμματα είναι η Ν.Δ. και ο ΣΥΡΙΖΑ, κατά τους εκλογείς τους ● Ισχυρός «μη δημοκρατικός πυρήνας» στην κοινωνία με τη βάση του στη Δεξιά
Η ιδεολογική και πολιτική ταυτότητα των ψηφοφόρων κάθε κόμματος, αλλά και των αναποφάσιστων, ενάμιση μήνα πριν από την κάλπη της απλής αναλογικής, αποκαλύπτεται στην έρευνα του Ινστιτούτου Eteron και της εταιρείας aboutpeople που παρουσιάστηκε χθες.
Η πρωτοτυπία της, όπως εξηγήθηκε από τον διευθυντή της aboutpeople Πέτρο Ιωαννίδη και αναλύθηκε από τον επιστημονικό σύμβουλο της εταιρείας, καθηγητή Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο, Γεράσιμο Μοσχονά, συνίσταται στο ότι δεν παρουσιάζει το σύνηθες προεκλογικό «διά ταύτα» των δημοσκοπήσεων, την πρόθεση ψήφου, αλλά προχωρά αντίστροφα: με δεδομένη την πρόθεση ψήφου καθενός από τους 4.182 πολίτες άνω των 17 ετών (εξαιρετικά ευρύ δείγμα σε σχέση με τη δημοσκοπική «ταρίφα» των 1.100) του δείγματος, ρωτά για την ποιότητα. Την πολιτική, ιδεολογική και κοινωνική ταυτότητα κάθε ψηφοφόρου.
Ετσι, προκύπτει η ακτινογραφία του εκλογικού σώματος κάθε κόμματος, που μπορεί να σκέφτεται αρκετά διαφορετικά από την ηγεσία του και να κινείται δεξιότερα ή αριστερότερα από αυτήν.
Τα «καλά νέα» της έρευνας είναι, όπως είπε ο Π. Ιωαννίδης, πως «οι ψηφοφόροι είναι συντριπτικά δημοκράτες, αλλά με μεγάλες απαιτήσεις από τη δημοκρατία και δυσαρέσκεια για το πώς λειτουργεί». Ετσι εξηγείται το εύρημα ότι ενώ η κοινοβουλευτική δημοκρατία αποτελεί το καλύτερο πολίτευμα για το 83%, με ανάλογα ποσοστά σε όλα τα κόμματα (πλην Ελλήνων του Κασιδιάρη και Ελληνικής Λύσης, που με 58% και 33,3% αντίστοιχα εκφράζουν την άποψη ότι «μια δικτατορία ίσως είναι προτιμότερη από τη δημοκρατία»), την ίδια στιγμή οι πολίτες εκφράζουν με διαβαθμίσεις τη δυσαρέσκειά τους απέναντι στους θεσμούς-συστατικά του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Μόλις 35,1% δηλώνει εμπιστοσύνη στον θεσμό του Προέδρου της Δημοκρατίας, 38,7% στον θεσμό του πρωθυπουργού, 35,2% στην κυβέρνηση, 30,3% στο Κοινοβούλιο, 16% (!) στα κόμματα, 30,7% στη Δικαιοσύνη, 7,9% στα ΜΜΕ, 34,2% στις Ανεξάρτητες Αρχές.
Είναι λογικό να συμπεράνει κανείς ότι σε αυτά τα δραματικά χαμηλά ποσοστά εμπιστοσύνης στους θεσμούς αποτυπώνονται, πέρα από τη διαχρονική δυσαρέσκεια για την ποιότητα της δημοκρατίας, και οι αντιδράσεις σε κραυγαλέους χειρισμούς της κυβέρνησης Μητσοτάκη εις βάρος βασικών αρχών του κράτους δικαίου (υποκλοπές, παρακολουθήσεις, ασυλίες τραπεζιτών, επιθέσεις κατά των Ανεξάρτητων Αρχών, αστυνομική καταστολή κ.ά.).
Τα «κακά νέα» της έρευνας, από την ίδια σκοπιά, όπως επισήμανε ο Γ. Μοσχονάς, είναι ότι «εδραιώνεται ένας ισχυρός μη δημοκρατικός ή αντι-δημοκρατικός πυρήνας πολιτών που έχει ως βάση τη Δεξιά-Ακροδεξιά», συμπεριλαμβανομένης της Ν.Δ., όπου το 14,2% των εκλογέων της φλερτάρει με την «εναλλακτική» της δικτατορίας.
Εκπλήξεις
Στα δεκάδες ερωτήματα της έρευνας ETERON-aboutpeople και στην ανά πρόθεση ψήφου ανάλυσή τους υπάρχουν ευρήματα-έκπληξη για τα κομματικά επιτελεία, που δεν είναι δεδομένο ότι ξέρουν καλά τους εκλογείς τους:
► Η Ν.Δ. αποτελεί κατεξοχήν κόμμα των οικονομικά «ικανοποιημένων». Είναι ιδεολογικά πολυσυλλεκτική, κατεξοχήν «κόμμα της Ευρώπης» (μαζί με το ΠΑΣΟΚ), και κύρια έκφραση των νεοφιλελεύθερων ιδεών, έκφραση που συνδυάζεται με ισχυρά στοιχεία πολιτισμικού συντηρητισμού.
► Αντίθετα, στις τάξεις των εκλογέων του ΣΥΡΙΖΑ κυριαρχεί, σε βαθμό που εκπλήσσει, η ομάδα των οικονομικά δυσαρεστημένων. Ο ΣΥΡΙΖΑ συγκροτεί ιδεολογικά και κοινωνιολογικά ένα κλασικού τύπου αριστερό πολυσυλλεκτικό προφίλ, με ιδιαίτερα περιορισμένη, για κόμμα εξουσίας, τη διείσδυσή του στις πιο εύπορες ομάδες του πληθυσμού και με ισχυρή στήριξη των εκλογέων του σε θέματα πολιτισμικού φιλελευθερισμού.
Μερικά ακόμη ευρήματα της έρευνας:
► Πάνω από το 60% είναι σε κάποιο βαθμό δυσαρεστημένοι από την οικονομική τους κατάσταση και μόλις 15% ικανοποιημένοι. Το 40% και πλέον πιστεύουν ότι θα χειροτερέψει στο επόμενο 12μηνο.
► Η πολιτική ενδιαφέρει (πολύ ή αρκετά) τη συντριπτική πλειοψηφία των ερωτηθέντων (74,8%).
► Το 78% και πλέον τάσσεται υπέρ μορφών άμεσης δημοκρατίας -λαϊκές συνελεύσεις και δημοψηφίσματα- που θα βελτίωναν τη δημοκρατία μας.
► Το 64,9% θεωρεί ότι η συνολική αποτίμηση από τη συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε. είναι θετική. Το 69,4% τάσσεται υπέρ της παραμονής στο ευρώ, το 20,9% υπέρ της επιστροφής στη δραχμή.
► Το 64,5% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην οικονομία και μόλις το 26,9% θεωρεί ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο μοχλό οικονομικής ανάπτυξης.
► Το 62,7% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι οι αμυντικές δαπάνες θα πρέπει να μειωθούν ώστε να δοθεί μεγαλύτερο βάρος σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία και η κοινωνική ασφάλιση.
Η Ελλάδα κλίνει προς τα (κεντρο)αριστερά
Τον Οκτώβριο του 2021 σε μια συνάντηση του Eteron – Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή με τη δημοσκοπική εταιρεία aboutpeople συζητήθηκε για πρώτη φορά το ενδεχόμενο να οργανωθεί ένα ερευνητικό πρόγραμμα σχετικά με τις ιδεολογικές αντιλήψεις και τις αξιακές τοποθετήσεις των Ελληνίδων και των Ελλήνων.
Αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας του Eteron με την aboutpeople ήταν η διενέργεια δύο ερευνών μεγάλης κλίμακας, με υπεύθυνους τον καθηγητή Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο, Γεράσιμο Μοσχονά, και τον διευθυντή της aboutpeople, Πέτρο Ιωαννίδη. Η πρώτη διενεργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2022 και η δεύτερη με τίτλο «Η ακτινογραφία των ψηφοφόρων: Ιδεολογίες / Αξίες / Τοποθετήσεις» έγινε τον Μάρτιο του 2023. Να σημειωθεί ότι η τελευταία έρευνα έγινε σε δείγμα 4.182 ατόμων, δηλαδή τρεις και πλέον φορές μεγαλύτερο από τα συνήθη δείγματα των ερευνών.
Η απάντηση
Βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από τις έρευνες του Eteron και της aboupeople είναι ότι παρά την εκλογική επιτυχία Μητσοτάκη το 2019 και τη μετέπειτα δημοσκοπική υπεροχή του, η Ελλάδα παραμένει μια χώρα που κλίνει προς τα (κεντρο)αριστερά, όπως άλλωστε συνέβαινε σε γενικές γραμμές καθ’ όλη τη διάρκεια του μισού αιώνα της Μεταπολίτευσης.
Στην έρευνα «Ακτινογραφία των ψηφοφόρων» αυτή η (κεντρο)αριστερή κλίση φαίνεται με ενάργεια στις απαντήσεις σχετικά με το ποια παράταξη/ιδεολογικό ρεύμα εγγυάται καλύτερο μέλλον για τους πολίτες.
Οι απαντήσεις έχουν ως εξής:
■ Κεντροαριστερά/Αριστερά 36%
■ Κεντροδεξιά/Δεξιά 31,5%
■ Καμία εκ των δύο 27,6%
Ανάλογη είναι η τοποθέτηση που αποκομίζουμε και από τις επιλογές των πολιτών αναφορικά με τις ιδεολογικές ταυτότητες. Οι πιο δημοφιλείς ιδεολογικές ταυτότητες είναι ο Φιλελευθερισμός – Δημοκρατικό Κέντρο με 19,7%, Σοσιαλδημοκρατία 18,2% και Δημοκρατικός Σοσιαλισμός 16%. Από την άλλη, οι καθαρές δεξιές ιδεολογικές ταυτότητες κινούνται πιο χαμηλά: Συντηρητισμός 3,5%, Εθνικισμός 6,1% και Νεοφιλελευθερισμός 7,3%.
Εχει επίσης σημασία ότι και αυτή η έρευνα επιβεβαιώνει τη μεγάλη σημασία που δίνουν οι πολίτες στην κρατική παρέμβαση. Η έννοια του Κοινωνικού Κράτους έχει την αποδοχή του 87,7%, ενώ το 57,1% κρίνει αρνητικά τις ιδιωτικοποιήσεις. Επιπλέον, το 64,5% συμφωνεί περισσότερο με την άποψη ότι «το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην ελληνική οικονομία για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης» από ό,τι με την άποψη ότι «οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο τρόπο για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης».
Ιδεολογικός συγκρητισμός
Ωστόσο, αν μείνει κανείς αποκλειστικά στην (κεντρο)αριστερή κλίση της ελληνικής κοινωνίας θα έχει πει τη μισή αλήθεια. Κι αυτό γιατί η έρευνα «Η ακτινογραφία των ψηφοφόρων: Ιδεολογίες / Αξίες / Τοποθετήσεις» πιστοποιεί άλλη μία μείζονα παρατήρηση την οποία είχαμε πιστοποιήσει και στην έρευνα του Φεβρουαρίου του 2022: Οι νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις έχουν σημαντική επιρροή στους πολίτες, ακόμα και σε εκείνους που συντάσσονται με την Κεντροαριστερά και την Αριστερά.
Η έννοια της ανταγωνιστικότητας έχει αποδοχή από το 77,9% των ερωτηθέντων. Πέρα από το γενικό ποσοστό είναι ίσως πιο σημαντικό ότι την κρίνουν θετικά το 69,5% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ, το 84,7% των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ, το 69,7% των ψηφοφόρων του ΜέΡΑ25 και ακόμα και το 53,8% των ψηφοφόρων του ΚΚΕ. Αντιστοίχως, ένα 68,2% κρίνει θετικά την έννοια των ξένων επενδύσεων.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να κάνουμε λόγο για επικράτηση ενός ιδεολογικού συγκρητισμού, ο οποίος σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζεται αντιφατικός. Την ίδια στιγμή που κρίνονται θετικά οι ξένες επενδύσεις, κρίνονται αρνητικά οι πολυεθνικές – λες και δεν είναι οι πολυεθνικές που κάνουν τις ξένες επενδύσεις. Αντιστοίχως, ο καπιταλισμός κρίνεται αρνητικά από το 61,2% την ίδια στιγμή που η οικονομία της αγοράς (που είναι μετωνυμία του καπιταλισμού) κρίνεται θετικά από το 54%.
Η διάκριση Αριστεράς-Δεξιάς
Η παρατήρηση για τον ιδεολογικό συγκρητισμό επιβεβαιώνεται και από το ότι το 58,3% θεωρεί ότι η διάκριση Αριστεράς – Δεξιάς δεν ανταποκρίνεται στην εποχή μας, ενώ το 53,7% δηλώνει ότι παίρνει τα καλά τόσο της Αριστεράς όσο και της Δεξιάς χωρίς να ταυτίζεται με καμία από τις δύο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τη διάκριση Αριστερά-Δεξιά τη βλέπουμε να εμφανίζεται πιο έντονη στις ερωτήσεις που εντάσσονται στη δικαιωματική ατζέντα (καταστολή, μετανάστες ΛΟΑΤΚΙ+). Στην ερώτηση αν η αστυνομία είναι πολύ βίαιη όταν διαλύει διαδηλώσεις, απαντάει θετικά το 67,7% του γενικού πληθυσμού. Στους ψηφοφόρους της Νέας Δημοκρατίας οι θετικές απαντήσεις είναι 33,8%, ενώ στους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ, του ΚΚΕ και του ΜέΡΑ25 είναι πάνω από 90%. Η έρευνα παρέχει δηλαδή ακόμα μια ένδειξη για την αυξανόμενη σημασία των δικαιωμάτων στη διαμόρφωση των σύγχρονων πολιτικών ταυτοτήτων.
* Ο Γιάννης Αλμπάνης είναι project manager του Eteron – Ινστιτούτο για την Ερευνα και την Κοινωνική Αλλαγή
TΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ
Πραγματοποιήθηκε από την aboutpeople (αρ. μητρώου ΕΣΡ: 58, μέλος ESOMAR) Εντολέας: ETERON. Δείγμα: 4.182 άνδρες και γυναίκες 17 ετών & άνω, με πανελλαδική κάλυψη, με 3.681 online panel (2.619 email και 1.062 sms σε κινητά μέσω viber με τεχνολογία κλειδωμένων μηνυμάτων της Forstat / CAWI) και 501 τηλεφωνικές συνεντεύξεις με χρήση quota (CATI) Χρόνος: 17-27 Μαρτίου 2023 Στάθμιση: Ως προς το φύλο, την ηλικία και τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών 2019. Μέγιστο στατιστικό σφάλμα ±1,5%