Βυθισμένα στο νερό χωριά, απέραντες πλημμυρισμένες πεδινές εκτάσεις, ορμητικά ποτάμια, που παρασέρνουν τα πάντα στο πέρασμά τους, υπερχείλιση της λίμνης Κάρλας, που πήρε και πάλι, μετά από αρκετές δεκαετίες, τη μεγαλύτερη ανεξέλεγκτη έκτασή της.

Εικόνες τραγικές, που παραπέμπουν σε μιαν άλλη εποχή, στα βάθη τής προϊστορίας, λίγο πριν την αποστράγγιση των θεσσαλικών βυθισμάτων με τη διοχέτευση του νερού τής τεράστιας θεσσαλικής λίμνης στο Αιγαίο από τα Τέμπη και τον σχηματισμό τού Πηνειού.

Με τη Θεσσαλία συνδέομαι ιδιαίτερα περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες. Είναι γνωστή η δεκαετής ενασχόλησή μου με τη λίμνη Κάρλα και τον λιμναίο πολιτισμό της (1990 – 2000), που, εκτός των άλλων, είχε ως αποτέλεσμα τη συγκέντρωση πληθώρας στοιχείων και μαρτυριών, που συνιστούν σήμερα ένα πολύτιμο αρχειακό υλικό.

Το 1999, μάλιστα, η αρμόδια Επιτροπή, που συνομιλούσε με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανασύσταση της λίμνης Κάρλας, μου ανέθεσε τη δημιουργία τού φακέλου, ο οποίος θα παρουσίαζε στα όργανα της Ε.Ε. την περιβαλλοντολογική διάσταση και την αναγκαιότητα άμεσης υλοποίησης του έργου, με ένταξή του στο Β΄ Κ.Π.Σ. για χρηματοδότηση.

Ο φάκελος έφερε θετικά αποτελέσματα και το έργο αποκατάστασης της Κάρλας, σε έκταση 38.000 στρεμμάτων, ξεκίνησε το 2000, ενώ το περιεχόμενο του φακέλου με όλα τα περιβαλλοντικά και ανθρωπογενή στοιχεία τής λίμνης εκδόθηκε σε βιβλίο από το ΤΕΕ Μαγνησίας και σήμερα αποτελεί βασική βιβλιογραφία για τη λίμνη Κάρλα.

Έτσι, μετά από δέκα χρόνια έρευνας, έχω πολλά να πω για τη λίμνη Κάρλα και τον κόσμο της.

Η ειρωνεία είναι πως σήμερα, Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου, είχε προγραμματιστεί να αρχίσει το 8ο Συνέδριο της Αμφικτιονίας Θεσσαλών Καραγκούνηδων με θέμα: «Το υδάτινο στοιχείο στη Θεσσαλική Πεδιάδα». Το συνέδριο θα γινόταν στο χωριό Προάστιο του Δήμου Παλαμά και ήμουν ένας από τους ομιλητές με θέμα τη λίμνη Κάρλα.

Ας μιλήσουμε, λοιπόν, γι αυτή την άγνωστη σε πολλούς λίμνη, που ξαφνικά ήρθε στην επικαιρότητα. Ακολουθήστε με, μέσα από μια σειρά αναρτήσεων, σ’ ένα ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο τής λίμνης Κάρλας, που βρίσκεται στους πρόποδες του Πηλίου, στο ΝΑ τμήμα τής ανατολικής θεσσαλικής πεδιάδας.

Γεωγραφικός όρος, που προσδιορίζει μια μεγάλη περιφέρεια στο κέντρο τής ηπειρωτικής Ελλάδας. Η ίδια η λέξη «Θεσσαλία» εμπεριέχει απολύτως το υδάτινο στοιχείο, αφού προέρχεται από το «θέσις αλός», που σημαίνει θέση με θάλασσα, θαλασσινή θέση. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Κάποτε η Θεσσαλία ήταν μια μεγάλη λίμνη με στάθμη ψηλότερη της σημερινής θάλασσας κατά 300 – 400 μέτρα. Ο χώρος τής Θεσσαλίας αποτελεί ένα εκτεταμένο ενδοορεινό βύθισμα, που δεν είναι γεωμορφολογικά ενιαίο, αλλά αποτελείται από δύο μικρότερα βυθίσματα, της Δυτικής και της Ανατολικής Θεσσαλίας. Μετά από γεωλογικές ανακατατάξεις κατά τη διάρκεια του Νεογενούς και του Τεταρτογενούς, που καλύπτουν περίπου τα τελευταία 25 εκατομμύρια χρόνια τού Καινοζωικού αιώνα, και μετά τη βύθιση της Αιγηίδας και τον σχηματισμό τού Αιγαίου Πελάγους, ανοίγουν σταδιακά τα Τέμπη και το νερό τής μεγάλης αυτής λίμνης διοχετεύεται στο Αιγαίο. Άλλωστε η λέξη Τέμπη προέρχεται από το τέμνω και σημαίνει τα τεμνόμενα, αυτά που κόπηκαν, που σχίστηκαν.

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως η διάνοιξη των Τεμπών είναι αποτέλεσμα της δράσης τού πανίσχυρου θεού Ποσειδώνα, του θεού των γεωλογικών φαινομένων, που εξουσίαζε τα έγκατα της γης και προκαλούσε ισχυρούς σεισμούς. Γι αυτό του έδωσαν μια σειρά από σχετικά προσωνύμια, όπως ενοσίχθων, δηλαδή αυτός που σείει τη γη, ενοσίγαιος, γαίας κινητήρ, σεισίχθων κλπ. Η ελληνική παράδοση σ’ αυτόν τον θεό αποδίδει τη διαμόρφωση της γήινης επιφάνειας, όπως τη γνωρίζει ο άνθρωπος.

Έτσι, μετά την αποστράγγιση των θεσσαλικών βυθισμάτων σχηματίζεται ο ποταμός Πηνειός και οι παραπόταμοί του, ενώ κατά θέσεις μένουν λίμνες και έλη. Στην Ανατολική Θεσσαλία προκύπτει η λίμνη Κάρλα, η Βοιβηίς των αρχαίων, και βορειότερα μια άλλη λίμνη, η Νεσσωνίς. Στη Δυτική Θεσσαλία δημιουργούνται εκτεταμένα έλη στην περιοχή Καρδίτσας – Τρικάλων – Φαρκαδώνας.

Οι γεωλογικές αυτές ανακατατάξεις πέρασαν από στόμα σε στόμα, από γενιά σε γενιά και αποτυπώθηκαν στη μυθολογία των Ελλήνων. Κι αν αναρωτιέται κανείς πόσο ακριβείς πληροφορίες μεταφέρει η ελληνική μυθολογία, τής οποίας το διηγηματικό βάθος πάει αρκετές χιλιάδες χρόνια πίσω, δεν έχει παρά ν’ ανατρέξει στους αρχαίους συγγραφείς.

Ο Ηρόδοτος, περίπου 2.500 χρόνια πριν από την εποχή μας, διασώζει τον απόηχο που έφθασε στη δική του εποχή από τα βάθη τής προϊστορίας για την ύπαρξη της μεγάλης θεσσαλικής λίμνης, ενώ ο Στράβων, ακολουθώντας τις αρχαίες παραδόσεις, λέει πως οι δυο αυτές λίμνες, η Βοιβηίς και η Νεσσωνίς, είναι λείψανα της μεγάλης προϊστορικής θεσσαλικής λίμνης. Σήμερα, βέβαια, ο κλάδος τής Γεωμυθολογίας ανιχνεύει τα γεγονότα αυτά μέσω της επιστήμης.

Η έκταση που καταλάμβανε η Κάρλα δεν ήταν σταθερή, αλλά μεταβαλλόταν σύμφωνα με τις εισροές κι εκροές τού νερού. Οι εισροές προέρχονταν κυρίως από τη βροχόπτωση και τις πλημμύρες τού Πηνειού και δευτερευόντως από την πηγή Υπέρεια Κρήνη τού Βελεστίνου και άλλα κοντινά ορεινά ρέματα, καθώς και από το ρέμα Ασμάκι, στο βόρειο τμήμα τής λίμνης. Οι εκροές οφείλονταν κυρίως στην εξάτμιση και στις απώλειες από τον πυθμένα και τις παρυφές της. Η έκτασή της στην εποχή μας κυμαινόταν από 40.000 έως 180.000 στρέμματα.