Δεύτερον, η αυτοδυναμία είναι άπιαστο όνειρο και δεν φαίνεται να προκύπτει κάποια βιώσιμη συμμαχία δύο ή περισσότερων κομμάτων για να συγκροτηθεί κυβερνητική πλειοψηφία στη Βουλή. Επομένως, με τη σημερινή εικόνα θα χρειαστεί να πάμε γρήγορα σε δεύτερες εκλογές, προκειμένου να προκύψει κυβέρνηση.
Στις αναλύσεις για την προοπτική των διπλών εκλογών συνήθως θεωρείται δεδομένο ότι στις δεύτερες εκλογές θα ωφεληθεί το κόμμα (ή τα κόμματα) που είναι πιο κοντά στην κατάληψη της εξουσίας. Αυτή τη προσέγγιση δεν είναι γενικά λανθασμένη, αλλά όπως προκύπτει από τις δύο διπλές εκλογές που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια, η εικόνα μπορεί να είναι αρκετά πιο σύνθετη.
Από το 2012 στο 2023
Οι διπλές εκλογές του 2012 αποτελούν σημείο τομής στην Ιστορία της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας. Επρόκειτο για έναν «πολιτικό σεισμό» σε δύο φάσεις ο οποίος διέλυσε το δικομματικό πολιτικό σύστημα της Μεταπολίτευσης και έφερε στο προσκήνιο μια νέα δύναμη, τον ΣΥΡΙΖΑ. Στις εκλογές του Μαΐου του 2012 η ΝΔ είχε πάρει 18,8%, ο ΣΥΡΙΖΑ 16,78%, το ΠΑΣΟΚ είχε καταρρεύσει στο 13,18% και το οι ΑΝΕΛ ήταν στο 10,61%. Στις εκλογές του Ιουνίου του 2012 ενισχύθηκαν κατά πολύ τα δύο πρώτα κόμματα, διαμορφώνοντας κάτι που έμοιαζε με «μικρό δικομματισμό». Η ΝΔ πήρε 29,66 %, ο ΣΥΡΙΖΑ 26,89%, το ΠΑΣΟΚ, 12,28 % και οι ΑΝΕΛ 7,51%.
Διαφορετική ήταν η συμπεριφορά των ψηφοφόρων στις διπλές εκλογές του 2023, που σηματοδότησαν την πτώση του ΣΥΡΙΖΑ. Τον Μάιο η ΝΔ πήρε 40,79%, ο ΣΥΡΙΖΑ έπεσε στο 20,07% και το ΠΑΣΟΚ πήγε στο 11,46%. Στις εκλογές του Ιουνίου του 2023 η ΝΔ πήρε 40,56%, ο ΣΥΡΙΖΑ 17,83% και το ΠΑΣΟΚ 11,84%. Δηλαδή, δεν ενισχύθηκε κανένα από τα τρία πρώτα κόμματα στις δεύτερες εκλογές.
Δεν υπάρχει τύπος συμπεριφοράς
Ζητήσαμε από το διευθυντή της aboupeople Πέτρο Ιωαννίδη το σχόλιο του για τη συμπεριφορά των ψηφοφόρων στις διπλές εκλογές. Ο κ. Ιωαννίδης μας είπε: «Στις διπλές εκλογές του 2012 παρατηρήσαμε ότι τα δύο πρώτα κόμματα ανέβασαν τα ποσοστά τους από τη μία αναμέτρηση στην άλλη. Η συμμετοχή μειώθηκε ελάχιστα (2,5%). Στις διπλές κάλπες του 2023 αντίστοιχα, η πρώτη ΝΔ διατήρησε τα ποσοστά της, ο ΣΥΡΙΖΑ τα είδε να συρρικνώνονται, ενώ η συμμετοχή μειώθηκε περίπου 8%. Δεν προκύπτει κάποιο συγκεκριμένο pattern δηλαδή αν κοιτάξουμε αυτές τις δύο μάχες. Το 2012 το αποτέλεσμα των δεύτερων εκλογών ήταν ανοιχτό ενώ το 2023 δεδομένο. Ποιος είναι δηλαδή ο παράγοντας που επηρεάζει την εκλογική συμπεριφορά στις δεύτερες κάλπες; Το αποτέλεσμα των πρώτων εκλογών. Αν η διαφορά του πρώτου από το δεύτερο κόμμα είναι μεγάλη και ο νικητής της δεύτερης κάλπης δεδομένος, αυτό πιθανώς να λειτουργεί συσπειρωτικά για το πρώτα κόμμα, να δημιουργεί συνθήκες ανακατατάξεων μεταξύ των υπόλοιπων κόμματων και φυσικά να διευρύνει την αποχή. Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα της έλλειψης διακυβεύματος. Στην εξίσωση δεν πρέπει να παραλείψουμε ότι οι ψηφοφόροι πιθανότατα δεν θα θέλουν να οδηγηθούμε και σε τρίτες συνεχόμενες εκλογές».
Σε ανάλογο μήκος κύματος είναι και ο Νίκος Μαραντζίδης, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ΑΠΘ. «Δεν μπορεί να προβλεφθεί με ασφάλεια η συμπεριφορά των ψηφοφόρων στις διπλές εκλογές», τονίζει. Προσθέτει δε ότι σε κάθε εκλογική μάχη δεν είναι απαραίτητο να επικρατεί μία μόνο λογική στην επιλογή της ψήφου. Τον Μάιο 2023 με την απλά αναλογική όπου ήταν βέβαιο ότι δεν θα προκύψει κυβέρνηση, επισημαίνει ο Μαραντζίδης, οι μεν κεντροδεξιοί και δεξιοί ψηφοφόροι της ΝΔ ψήφισαν με όρους ενισχυμένης αναλογικής, δηλαδή σαν να επρόκειτο να προκύψει κυβέρνηση, οι δε προοδευτικοί ψηφοφόροι ψήφισαν χαλαρά, με όρους απλής αναλογικής.
Το πλεονέκτημα
Αν χρησιμοποιήσουμε τις τρέχουσες δημοσκοπήσεις ως αφετηρία για μια υπόθεση σχετικά με το επόμενο εκλογικό αποτέλεσμα (υπενθυμίζεται ότι οι δημοσκοπήσεις ΔΕΝ είναι προβλέψεις των εκλογικών αποτελεσμάτων), μπορούμε να πούμε ότι ο Μητσοτάκης έχει ένα πρώτο σημαντικό πλεονέκτημα με τις διπλές εκλογές. Παρόλο που το ποσοστό του φαίνεται να κινείται ακόμα στο (χαμηλό) επίπεδο των ευρωεκλογών, η ΝΔ θα έχει ένα πολύ ισχυρό επιχείρημα στις δεύτερες εκλογές: Θα παρουσιάσει την ενίσχυσή της ως αναγκαία κίνηση για την ενίσχυση της «σταθερότητας» και απαραίτητη προϋπόθεση για τη συγκρότηση βιώσιμης κυβέρνησης. Παλιότερα η «σταθερότητα» είχε τα χαρακτηριστικά καθολικού κοινωνικού αιτήματος. Πλέον δεν ισχύει αυτό. Ωστόσο, η «σταθερότητα» αποτελεί κριτήριο ψήφου για σημαντική μερίδα πολιτών. Το πλεονέκτημα της ΝΔ στις δεύτερες εκλογές θα γίνει ακόμα με μεγαλύτερο αν το δεύτερο κόμμα βρεθεί σε τόσο μεγάλη απόσταση που δεν θα μπορεί να εμφανιστεί ως διεκδικητής της εξουσίας. Σε αυτήν την περίπτωση, το δεύτερο κόμμα θα είναι πολύ δύσκολο να διατυπώσει πειστικό εκλογικό αφήγημα, όπως συνέβη με τον ΣΥΡΙΖΑ το 2023.
…και το πρόβλημα
Η σιγουριά ότι από τις πρώτες εκλογές μπορεί όμως να αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα για τη Νέα Δημοκρατία. Αν μέρος των ψηφοφόρων της Δεξιά δεν λειτουργήσει με τον τρόπο του Μαΐου του 2023, μπορεί να επιλέξει μια «ανέξοδη» ψήφο διαμαρτυρίας, γνωρίζοντας ότι από τις πρώτες εκλογές δεν θα προκύψει κυβέρνηση καθώς και ότι η ΝΔ δεν απειλείται από άλλο κόμμα. Σε αυτήν την περίπτωση, μπορεί να προκύψει ένα σχετικά χαμηλό ποσοστό για τη ΝΔ, κάτι που θα δυσκολέψει ακόμα περισσότερο το σχηματισμό κυβερνητικής συμμαχίας στις δεύτερες εκλογές.
Κατά συνέπεια, είναι μονόδρομος για τον Μητσοτάκη να παίξει το χαρτί της «σταθερότητας» όσο πιο δυνατά μπορεί, θέτοντας ένα εκβιαστικό δίλημμα στους ψηφοφόρους. Το ερώτημα είναι πόσο πειστικό θα ακούγεται το δίλημμα Μητσοτάκη από τη στιγμή που δεν θα μπορεί να στηρίζεται στα δημοσκοπικά ευρήματα.