Σημαντικές αλλαγές στον τρόπο εκλογής των δημάρχων και των περιφερειαρχών φέρνει ο νέος κώδικας του υπουργείου Εσωτερικών, το προσχέδιο του οποίου έχει ήδη παραδοθεί στα συλλογικά όργανα της αυτοδιοίκησης.
Η σημαντικότερη διαφοροποίηση, την οποία είχε προαναγγείλει ο υπουργός Θοδωρής Λιβάνιος ήδη από πέρσι στο συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας στη Ρόδο, είναι η εκλογή από τον πρώτο γύρο με την καθιέρωση της εναλλακτικής ψήφου και σε δεύτερο συνδυασμό.
Οι δήμαρχοι, οι περιφερειάρχες, οι δημοτικοί και περιφερειακοί σύμβουλοι, οι σύμβουλοι των δημοτικών κοινοτήτων και οι εκπρόσωποι των δημοτικών κοινοτήτων θα εκλέγονται κάθε πέντε έτη με άμεση, καθολική και μυστική ψηφοφορία.
Οι αρχαιρεσίες θα διεξάγονται την τελευταία Κυριακή του Νοεμβρίου του πέμπτου έτους κάθε δημοτικής και περιφερειακής περιόδου, πράγμα που σημαίνει ότι οι επόμενες εκλογές θα πραγματοποιηθούν στις 26 Νοεμβρίου του 2028. Η εγκατάσταση των αυτοδιοικητικών αρχών γίνεται την 1η Ιανουαρίου του επόμενου έτους από αυτό της διεξαγωγής των εκλογών και η θητεία τους λήγει την 31η Δεκεμβρίου του πέμπτου έτους.
Οι δήμαρχοι και οι περιφερειάρχες θα εκλέγονται με ποσοστό 42% συν μία ψήφο (έναντι 43% συν μία ψήφο) από το σύνολο των έγκυρων ψηφοδελτίων. Αν κανένας συνδυασμός δεν λάβει το απαιτούμενο ποσοστό, τότε διεξάγεται από το αρμόδιο δικαστήριο δεύτερο στάδιο προσμέτρησης με τις εναλλακτικές ψήφους.
Συγκεκριμένα, στα ψηφοδέλτια θα περιλαμβάνεται ο τίτλος «ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΨΗΦΟΣ (Έως μία επιλογή)» και στη συνέχεια τα ονόματα των λοιπών συνδυασμών κατά σειρά ανακήρυξης και σε παρένθεση το ονοματεπώνυμο του υποψηφίου δημάρχου ή περιφερειάρχη αντίστοιχα. Κάθε εκλογέας έχει τη δυνατότητα επιλογής μόνο ενός εναλλακτικού συνδυασμού. Ψηφοδέλτιο που δεν φέρει επιλογή εναλλακτικής ψήφου είναι έγκυρο, ενώ το ψηφοδέλτιο που φέρει δύο ή περισσότερες εναλλακτικές ψήφους είναι έγκυρο, όμως δεν θα λαμβάνεται υπόψη καμία εναλλακτική ψήφος σε περίπτωση που χρειαστεί δεύτερο στάδιο προσμέτρησης.
Στο δεύτερο αυτό στάδιο συμμετέχουν οι δύο πρώτοι συνδυασμοί (μπορεί να είναι και περισσότεροι σε περίπτωση που υπάρχει ισοψηφία). Στις ψήφους των συνδυασμών που συμμετέχουν στο δεύτερο στάδιο της προσμέτρησης αθροίζονται οι εναλλακτικές ψήφοι που τους αντιστοιχούν από τα ψηφοδέλτια των λοιπών συνδυασμών, οι οποίοι δεν μετέχουν στο δεύτερο στάδιο. Επιτυχών συνδυασμός ανακηρύσσεται αυτός που έλαβε την απόλυτη ή σχετική πλειοψηφία. Αν στην προσμέτρηση αυτή ισοψηφήσουν στην πρώτη θέση δύο τουλάχιστον συνδυασμοί, ο νικητής θα αναδειχθεί με κλήρωση από το αρμόδιο δικαστήριο.
Ηλεκτρονική ψηφοφορία
Το υπουργείο θα δώσει για πρώτη φορά τη δυνατότητα στους ψηφοφόρους να ασκήσουν ηλεκτρονικά το εκλογικό τους δικαίωμα, καταρτίζοντας ειδικούς εκλογικούς καταλόγους ηλεκτρονικής ψήφου. Εκλογείς που είναι εγγεγραμμένοι στους καταλόγους αυτούς ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα αποκλειστικά μέσω ειδικής εφαρμογής ηλεκτρονικής ψηφοφορίας, την ίδια ημερομηνία και κατά το ίδιο χρονικό διάστημα στο οποίο διεξάγεται η ψηφοφορία με φυσική παρουσία στα εκλογικά τμήματα.
Όποιος εκλογέας εγγραφεί στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους ηλεκτρονικής ψήφου δεν δύναται να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα με φυσική παρουσία. Με μέριμνα του υπουργείου Εσωτερικών τίθεται ή αφαιρείται αναλόγως στον βασικό εκλογικό κατάλογο ειδική ένδειξη στους ανωτέρω εκλογείς.
Προκειμένου να διεξαχθεί ηλεκτρονική ψηφοφορία σε έναν δήμο για την ανάδειξη δημοτικών και περιφερειακών αρχών, οι εγγεγραμμένοι εκλογείς στον οικείο ειδικό εκλογικό κατάλογο ηλεκτρονικής ψήφου απαιτείται να είναι τουλάχιστον 30.
Για τη διεξαγωγή της διαδικασίας ψηφοφορίας με ηλεκτρονική ψήφο συγκροτείται από τον πρόεδρο του Αρείου Πάγου εφορευτική επιτροπή, η οποία αποτελείται από πέντε μέλη. Πρόεδρος της επιτροπής ορίζεται ένας εκ των αντιπροέδρων ή μελών του Αρείου Πάγου με τον αναπληρωτή του.
Τέλος στα ψηφοδέλτια… του ενός μέτρου
Με τον νέο κώδικα το υπουργείο μειώνει τον ανώτατο αριθμό υποψηφίων, βάζοντας τέλος στα τεράστια ψηφοδέλτια της προηγούμενης εκλογικής αναμέτρησης για την ανάδειξη των νέων δημοτικών αρχών, που έφεραν πονοκέφαλο τόσο στους ψηφοφόρους όσο και στα μέλη των εφορευτικών επιτροπών.
Συγκεκριμένα, ο αριθμός των υποψήφιων δημοτικών συμβούλων πρέπει να είναι ίσος με τον αριθμό των εδρών του δημοτικού συμβουλίου με δυνατότητα προσαύξησης έως και 100%, έναντι 150% που ίσχυε στις εκλογές του 2023. Ανάλογη πρόβλεψη υπάρχει και για τον μέγιστο αριθμό των υποψηφίων συμβούλων και των εκπροσώπων κάθε δημοτικής κοινότητας, ίσος τουλάχιστον με τον αριθμό των εδρών κάθε δημοτικής κοινότητας.
Σε ό,τι αφορά την κατάρτιση των ψηφοδελτίων υπάρχουν άλλες δύο αξιοσημείωτες αλλαγές. Η πρώτη ορίζει ότι κάθε συνδυασμός πρέπει να περιλαμβάνει υποψήφιους συμβούλους δημοτικών κοινοτήτων και υποψήφιους εκπροσώπους των δημοτικών κοινοτήτων σε ποσοστό τουλάχιστον 80% των δημοτικών κοινοτήτων, έναντι 60% έως σήμερα.
Η δεύτερη αφορά το ποσοστό της ποσόστωσης ανά φύλο (κατ’ ουσίαν στη συμμετοχή των γυναικών) που μειώνεται από 40% σε 30% τόσο στους δήμους όσο και στις περιφέρειες.
Επιπλέον νέοι υποψήφιοι και σύμβουλοι… Επικρατείας
Προκειμένου να ενισχύσει τη συμμετοχή των νέων, ο κάθε δημοτικός συνδυασμός μπορεί να περιλαμβάνει επιπλέον υποψήφιους δημοτικούς συμβούλους έως και κατά 10% του αριθμού των εδρών του δημοτικού συμβουλίου, εφόσον αυτοί κατά την 31η Δεκεμβρίου του έτους διενέργειας των εκλογών συμπληρώνουν έως και το 30 έτος της ηλικίας τους.
Από τις πιο ενδιαφέρουσες διαφοροποιήσεις είναι η καθιέρωση νέας κατηγορίας δημοτικών συμβούλων που θα εκλέγονται χωρίς σταυρό προτίμησης, στα πρότυπα των βουλευτών Επικρατείας. Ειδικότερα ο κάθε συνδυασμός μπορεί να περιλαμβάνει:
- Έως έναν υποψήφιο, εφόσον το δημοτικό συμβούλιο αποτελείται έως και 15 μέλη.
- Έως δύο υποψήφιους, εφόσον το δημοτικό συμβούλιο αποτελείται από 19 έως 29 μέλη
- Έως τρεις υποψήφιους, εφόσον το δημοτικό συμβούλιο αποτελείται από 35 μέλη και άνω
Για τις περιφερειακές εκλογές περιλαμβάνει υποχρεωτικά δύο υποψήφιους σε περιφέρειες με έως και 45 έδρες στο περιφερειακό συμβούλιο και τρεις στις υπόλοιπες.
Στο ψηφοδέλτιο προστίθεται ο τίτλος «ΥΠΟΨΗΦΙΟΙ ΑΝΕΥ ΣΤΑΥΡΟΥ» και από κάτω τίθενται το επώνυμο και το όνομα των υποψηφίων συμβούλων άνευ σταυρού με αλφαβητική σειρά.
Οι υποψήφιοι αυτοί εκλέγονται ως τακτικοί σύμβουλοι μόνο από τον επιτυχόντα συνδυασμό.