Ο νόμος παρεμβαίνει στις υποθέσεις της οικογένειας και των ατόμων όχι για να χειραγωγήσει τους ανθρώπους και να ελέγξει τον προσωπικό τους βίο, αλλά για να ρυθμίσει ζητήματα τα οποία έχουν να κάνουν με την ελευθερία και την αυτονομία τους. Αυτό είναι το συμπέρασμα στο οποίο θα καταλήξει ακόμα κι ο πιο ανίδεος περί τα νομικά αναγνώστης αν ξεφυλλίσει έστω το βιβλίο του Βασίλη Σωτηρόπουλου «Ελεύθερη συμβίωση. Η αυτοκρατορία των συναινέσεων», το οποίο κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις.
Ο συγγραφέας είναι δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, έχει εκπονήσει μελέτες σχετικά με το δίκαιο της πληροφορίας (τιμήθηκε το 2009 με το βραβείο της Εταιρείας Διοικητικών Μελετών για το έργο του «Το δίκαιο της περαιτέρω χρήσης πληροφοριών του δημόσιου τομέα») και θητεύει από το 2019 ως αναπληρωματικό μέλος στην Εθνική Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
Για το σημερινό βιβλίο, ο Β. Σωτηρόπουλος απέσπασε τη χρονιά που μας πέρασε από την Ακαδημία Αθηνών το βραβείο Ιωάννη-Ίωνος Τσατσαρώνη. Όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, το βιβλίο του δεν θα αποτελούσε πραγματικότητα, αν η Ακαδημία δεν είχε προηγουμένως την παρρησία και την τόλμη να ενθαρρύνει την έρευνα προς μια τόσο πρωτότυπη και καινοφανή κατεύθυνση. Γιατί, όμως, «καινοφανής κατεύθυνση»;
Μα, διότι ο συγγραφέας εξετάζει το πώς η ελληνική νομοθεσία για τα δικαιώματα και τις δεσμεύσεις που απορρέουν από τον γάμο επεκτάθηκε εν συνεχεία και στο σύμφωνο συμβίωσης (πρώτα για τα ετερόφυλα και κατόπιν για τα ομόφυλα ζευγάρια) ενώ στις ημέρες το ίδιο νομοθετικό πλέγμα αναλαμβάνει να καλύψει μια περιοχή η οποία εξακολουθεί να παραμένει ως έναν βαθμό νομικά άστεγη: μια περιοχή στην οποία εντάσσονται όσοι (ετερόφυλοι και ομόφυλοι) έχουν αποφασίσει να ζήσουν σε καθεστώς ελεύθερης συμβίωσης.
Νομικά η ελεύθερη συμβίωση προϋποθέτει την ένωση δυο ατόμων χωρίς να θεωρεί τη συγκατοίκησή τους αναγκαίο και ικανό όρο, από τη στιγμή που το σημαντικότερο είναι η σταθερότητα και η διάρκεια της σχέσης, εκτός αν ανακύψουν προβλήματα τα οποία υπάγονται στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας. Η ελεύθερη συμβίωση ανάγεται στον πυρήνα της ιδιωτικής ζωής του ατόμου, κάτι που πάει πέρα από τις ερωτικές και τις σεξουαλικές σχέσεις, χωρίς, όμως, να περιλαμβάνει και τις αντίστοιχες επαγγελματικές.
«Σκοπός του βιβλίου μου», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Β. Σωτηρόπουλος, «είναι να μελετήσει συγκριτικά τον θεσμό του γάμου και το σύμφωνο συμβίωσης, διαπιστώνοντας τι έχει γίνει μέχρι τώρα, αλλά και τι μπορεί να γίνει στο μέλλον με τη νομοθετική κάλυψη της ελεύθερης συμβίωσης, που αποτελεί μια πραγματική κατάσταση. Ρυθμίσεις που ισχύουν για τον γάμο και το σύμφωνο συμβίωσης μένουν ακόμη υπό εύρεση για την ελεύθερη συμβίωση και το βιβλίο θέλει να εντοπίσει και να επισημάνει τα κενά».
Η κάλυψη των κενών θα πρέπει να ακολουθήσει όσα ισχύουν ήδη για τον γάμο. Ο γάμος και το σύμφωνο συμβίωσης κινούνται εντός συνταγματικών ορίων και τα όρια αυτά θα πρέπει να αποτελέσουν πεδίο εφαρμογής και για την ελεύθερη συμβίωση. Η ιδιωτική αυτονομία επιτρέπει στους εταίρους της ελεύθερης συμβίωσης να ορίζουν τα ποσοστά συμβολής τους στην ικανοποίηση των οικογενειακών αναγκών. Διατροφή, κατανομή των κινητών περιουσιακών στοιχείων, συμμετοχή σε αποκτήματα, αναγνώριση πατρότητας, ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, τεκνοθεσία (και όχι μόνο υιοθεσία), αλλά και λύση ή λήξη της συμβιωτικής σχέσης, κληρονομικά δικαιώματα, σύνταξη: όλα αυτά είναι κεφάλαια στα οποία οφείλει είτε να επεκταθεί είτε να στεριώσει και να ολοκληρωθεί η νομοθεσία για την ελεύθερη συμβίωση. «Με προϋπόθεση πάντοτε τη συγκατάθεση και τη συναίνεση», συμπληρώνει στη συζήτησή μας ο συγγραφέας, «που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για την οποιαδήποτε ρύθμιση».
Το βιβλίο του Β. Σωτηρόπουλου δεν είναι ένα στεγνό και ξηρό νομικό κείμενο. Το επιστημονικό του μέρος έρχεται να διευρυνθεί με ένα διαφωτιστικό δοκίμιο, όπου ο συγγραφέας μιλάει με έναν προσωπικότερο τόνο, καταφεύγοντας σε μια πιο επικοινωνιακή γλώσσα, χαρακτηριστική για τη ζωντάνια και την ευλυγισία της. Χρησιμοποιώντας τον όρο «αυτοκρατορία των συναινέσεων», ο Β. Σωτηρόπουλος μιλάει εδώ για τις «τεχνολογίες της σεξουαλικότητας», για τα ομοερωτικά άτομα που δεν είχαν μέχρι και πριν από πολύ λίγο καιρό τη δυνατότητα να συνάψουν σύμφωνο συμβίωσης, αλλά και για την κοινωνική, ηθική και ιδεολογική αποθέωση της έννοιας του ζεύγους, η οποία δεν μας αφήνει να σκεφτούμε την ελεύθερη συμβίωση με πολυμελέστερους -πέραν του ζεύγους- όρους. Όλα αυτά, ωστόσο, δεν μπορούν παρά να μας κάνουν να επιστρέψουμε εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε. Ελεύθερη συμβίωση σημαίνει ατομική απόφαση, συναίνεση, δικαίωμα επιλογής και πρωτίστως ανεξαρτησία και αυτονομία.
ΑΜΠΕ